Am Chúa - nơi thờ bà Thiên Y A Na Thánh Mẫu vô cùng linh thiêng ở Khánh Hòa

Am Chúa nằm ở trên lưng chừng núi Đại An (hay còn gọi là núi Dưa) thuộc thôn Đại Điền Trung, xã Diên Điền, huyện Diên Khánh, Khánh Hòa. Am Chúa là nơi thờ Thánh Mẫu Thiên Y A Na - là Bà Mẹ xứ sở đã khai sáng cũng như truyền dạy cho dân chúng cách làm ăn và sinh sống. Cũng theo đó, tín ngưỡng thờ Bà Thiên Y A Na đã được bắt nguồn từ tục thờ Bà Ponagar của người Chăm. Hay nói đúng hơn là những người Việt đến định cư ở đất này đã Việt hóa tục thờ Bà mẹ xứ sở của người Chăm bằng truyền thuyết về Bà Thiên Y A Na giáng trần ở núi Đại An và đã hiển thánh ở Tháp Bà - Nha Trang. Cho đến hiện tại, ở Khánh Hòa vẫn còn lưu truyền câu nói: “Am Chúa hiển nhân, Tháp Bà hiển thánh” như một lời khẳng định về sự kết nối giữa di tích Am Chúa với Tháp Bà Ponagar.

Am Chúa được xây dựng vào năm nào không rõ nhưng sau khi trải qua nhiều lần trùng tu, hiện nay thì Am được xem là một nơi thờ phụng rất trang nghiêm, tôn vinh huyền sử về Thánh Mẫu thiên Y A Na. 

Đường lên Am Chúa với hơn 100 bậc tam cấp đã được lát đá hoa cương. Sau khi qua cổng tam quan thì du khách sẽ đến Am Chúa. Cấu trúc của Am Chúa có bái đường và chính điện. Ở trên nóc bái đường và chính điện đều có đắp nổi hình tứ linh “Long, Ly, Quy, Phụng”. 

Ở gian bái đường còn đắp nổi đôi câu đối bằng chữ Hán ghi lại sự tích Bà Thiên Y A Na. Còn ở giữa chính điện là khám thờ Bà Thiên Y A Na, 2 bên thờ tả, hữu ban liệt vị. Tại Am Chúa vẫn còn giữ được nhiều sắc phong của triều đình nhà Nguyễn, trong đó có sắc phong của vua Tự Đức cho phép thờ phụng Bà Thiên Y A Na là “Hồng Nhơn phổ tế linh cảm diệu thông, Mặc tướng trang huy thượng đẳng thần”. Điều này cũng phần nào cho thấy được giá trị văn hóa của Am Chúa đã được khẳng định từ khi còn xa xưa. 

Mỗi năm, vào những ngày đầu tháng 3 âm lịch thì lễ hội Am Chúa được tổ chức và thu hút được lượng khách hàng hương vô cùng lớn. Với nhiều nghi lễ cổ truyền như là múa bóng, tế lễ, hát văn,... lễ hội Am Chúa đang bảo tồn nhiều giá trị văn hóa tinh thần mang đậm dấu ấn bản sắc văn hóa của nơi này. 

Không chỉ là di tích lịch sử lâu đời, Am Chúa còn gắn liền với lịch sử đấu tranh cách mạnh của quân dân xã Diên Điền nói riêng cũng như huyện Diên Khánh nói chung. Hiện nay thì trước sân của Am vẫn còn có một cây mã tiền cổ thụ có tuổi thọ trên 350 năm. Cũng trong những năm tháng kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ thì cây Mã Tiền đã nhiều lần được dùng làm cột treo cờ để có thể biểu dương cho lực lượng, khơi dậy truyền thống yêu nước của nhân dân. Sau lưng của Am Chúa còn lưu lại dấu vết của lô cốt, giao thông hào bằng đá do thực dân Pháp xây dựng trong những năm còn chiếm đóng. Với nhiều giá trị văn hóa, lịch sử cách mạng thì năm 1999 Am Chúa đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa quốc gia.