Thánh thót “thanh âm” của đàn đá Khánh Sơn - loại nhạc cụ có giá trị lịch sử, văn hóa của đồng bào Raglai

Đàn đá Khánh Sơn chính là loại nhạc cụ cổ có giá trị lịch sử và văn hóa đặc sắc của đồng bào Raglai. Từ xa xưa đến nay, đồng bào Raglai vẫn luôn tự hào với loại nhạc cụ thô sơ, độc đáo được chế tác từ các thanh đá, tuy nhiên lại phát ra thứ âm thanh mê hoặc lòng người. Để bảo tồn phát huy giá trị đàn đá Khánh Sơn, Ủy ban Nhân dân tỉnh Khánh Hòa đang lên kế hoạch tiếp nhận 2 bộ đàn đá Khánh Sơn đề nghị Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia.

Theo Sở Văn hóa thể thao tỉnh Khánh Hòa, hai bộ đàn đá Khánh Sơn nêu trên được gia đình ông Bo Bo Ren (dân tộc Rắc Lây) ở thị trấn Tô Hạp, huyện Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa phát hiện, chôn giấu và cất giữ nhiều năm qua. Sau ngày quê hương giải phóng thì ông Bo Bo Ren đã bàn giao 2 bộ bàn đá này cho chính quyền địa phương và phối hợp tìm kiếm đủ 12 thanh trong 2 bộ đàn đó. Đây chính là 2 bộ đàn đá có niên đại ngàn năm, là vật đặc trưng gắn liền với đời sống văn hóa của đồng bào dân tộc miền núi ở Khánh Hòa.

Vào năm 1979, Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Khánh đã công bố 2 bộ đàn đá, sau đó bàn giao cho Bộ Văn hóa và Thông tin (hiện nay là Bộ VHTTDL) quản lý. Bộ Văn hóa và Thông tin đã tổ chức lễ công bố về kết quả sưu tầm, nghiên cứu đàn đá Khánh Sơn. Bộ cũng đã giao cho các đơn vị thuộc Bộ tổ chức trưng bày, biểu diễn giới thiệu văn hóa Việt Nam ở trong nước lẫn quốc tế. Vào tháng 8/2022, Ủy ban Nhân dân tỉnh Khánh Hòa đã có văn bản đề nghị Bộ VHTTDL chỉ đạo đơn vị đang lưu giữ hai bộ đàn này chuyển trả lại cho tỉnh để quản lý. Và để sớm tiếp nhận 2 bộ đàn đá này, mới đây, Sở VHTT tỉnh Khánh Hòa cũng đã có buổi làm việc với Phân viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam (ở TP. Hồ Chí Minh). Sau buổi làm việc này, Phân viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam đã có văn bản gửi Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam đề nghị sớm trao đổi với cơ quan có thẩm quyền để bàn giao 2 bộ bàn đá Khánh Sơn theo đề nghị của Ủy ban nhân dân tỉnh Khánh Hòa.

Để có thể bảo tồn và phát huy giá trị đàn đá Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa đã cho khảo sát và phục dựng 3 hệ thống đàn đá nước theo nguyên bản của người Raglai. Mỗi hệ thống sẽ có 9 đến 15 thanh đá, kích thước lớn, dài và kêu vang, đảm bảo được yếu tố mỹ thuật truyền thống. Những đàn đá này sẽ được bố trí ở các dòng chảy tự nhiên ở 3 địa điểm bao gồm: Thôn Dốc Gạo (thị trấn Tô Hạp), xã Ba Cụm Nam, xã Thành Sơn. Còn với đàn đá dùng biểu diễn thì huyện cũng sẽ cho chế tác 10 bộ để bổ sung cho Phòng truyền thống huyện và 8 thị trấn, xã. Mỗi bộ sẽ bao gồm 14 thanh có chất âm kêu vang, có thể biểu diễn độc tấu lẫn hòa tấu.

Song song với việc phục dựng các bộ đàn đá thì Khánh Hòa cũng tổ chức tập huấn về phương pháp bảo tồn, kỹ năng biểu diễn đàn đá cho các nhạc công người Raglai ở địa phương, tổ chức quảng bá giá trị về loại nhạc cụ cổ truyền người Raglai gắn với phát triển du lịch.