Nét đẹp Khánh Hòa qua những câu ca dao

Tôn lên vẻ đẹp của quê hương

Theo tác giả Chu Xuân Bình của cuốn sách “Văn hóa dân gian Khánh Hòa” (Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia năm 2014), ca dao Khánh Hòa có ca dao cổ, ca dao chống Pháp, Mỹ, ca dao mới sau ngày giải phóng đất nước. Thông thường, người dân Khánh Hòa sử dụng ca dao trong lao động, sản xuất và sinh hoạt hoặc hoạt động gia đình và tập thể. 

Tâm hồn và tình cảm của người dân nơi này đã phần nào được thể hiện qua những câu ca dao mộc mạc, dung dị, và giàu hình ảnh đó. Nó giống như hình bóng non sông, biển yến và cảnh vật xứ Trầm được khắc họa một cách rõ nét.

Nhờ đặc điểm đa dạng của địa hình, từ biển cả, núi sông, hải đảo, đồng bằng, Khánh Hòa có những nét đẹp riêng về tâm lý, tính cách và đời sống tinh thần của người dân và điều đó đã được phản chiếu qua từng câu ca dao.

Từ không gian nghệ thuật trong những câu ca dao về quê hương Khánh Hòa, người ta đã thấy vẻ đẹp của một đất văn vật. 

“Tỉnh Khánh Hòa đậm đà mưa nắng

Non chồng nghĩa nặng, nước chứa tình thâm

Ngọn gió đưa phảng phất hương trầm

Mây bay tháp bút, trăng dầm bến ngâm”.

Những câu ca dao này cho thấy người dân Khánh Hòa như “khoe” về điều kiện thiên nhiên thuận lợi của mình. Không chỉ sống động, thiên nhiên còn giàu sức truyền cảm và gợi cảm. 

Mỗi khi nhắc tới Nha Trang - Khánh Hòa, người ta lại nghĩ ngay đến biển và dân gian cũng đã dành thật nhiều tính từ để miêu tả về vẻ đẹp của biển Nha Trang.

“Bãi biển Nha Trang mịn màng, trắng trẻo

Nước trong leo lẻo, gió mát trăng thanh

Đêm đêm thơ thẩn một mình

Đố sao cho khỏi vương tình gió mây”.

Cùng là biển, nhưng biển tại những nơi khác lại đi liền với vẻ trù phú của sản vật:

“Biển nào bằng biển Ninh Diêm

Có tôm, có cá, có hàng dương xanh”

“Ai về Hòn Khói quê tôi

Non xanh nước biếc, muối ngời trắng trong”. 

Ca dao Khánh Hòa không chỉ nhắc tới biển xanh mà còn phản chiếu hình ảnh của núi rừng:

“Đường lên Khánh Vĩnh muôn trùng gió

Thăm thẳm mắt tình dõi trông theo

Muôn bản sắc triều hương thổ cẩm

Hồn nâu đất nhuộm dấu chân người

Ngút ngàn đường về mây chuyển xứ

Ngàn xanh bãi mía gió níu trời”.   

Bên cạnh đó, cảnh vật nên thơ, tươi đẹp và sản vật của xứ Trầm cũng rất phong phú và có giá trị kinh tế:

 “Khánh Hòa biển rộng non cao

Trầm hương Vạn Giã, yến sào Nha Trang”

“Yến sào Hòn Nội

Vịt lội Ninh Hòa

Tôm hùm Bình Ba

Nai khô Diên Khánh

Cá tràu Võ Cạnh

Sò huyết Thủy Triều

Đời anh cay đắng đã nhiều

Về đây ngọt sớm, ngon chiều với em”.

Và thậm chí, những sản phẩm mộc mạc và bình dân của địa phương cũng được đúc kết trong lòng người dân qua nhiều câu ca dao:

“Ai về thăm quê hương Ninh Thủy

Có dừng chân ghé nghỉ vài hôm

Quê mình sản xuất cá tôm

Có dòng mắm ngọt dùng cơm bình thường”. 

Đậm tình đậm nghĩa

Có thể thấy được nét vẹn nghĩa, chung tình của người dân Khánh Hòa khi tìm hiểu về ca dao nơi này. Với các bậc sinh thành, phận làm con cũng luôn hiếu thuận và thương yêu dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào:

“Cầm cần câu cá liệt xuôi

Lấy tiền mua gạo mà nuôi mẹ già”;

“Đèo nào cao bằng đèo Phú Cốc

Dốc nào ngược bằng dốc Nha Trang

Mỗi lần em than hai hàng lụy nhỏ

Còn chút mẹ già biết bỏ cho ai”

 Đây cũng là nỗi lòng chung của những người làm con, tuy nhiên với người dân Khánh Hòa, cách bày tỏ lại cụ thể và chân thật hơn.

Khi nói tới nghĩa vợ chồng, ca dao Khánh Hòa tương tự như ca dao truyền thống của dân tộc Việt Nam khi đã xây dựng nên hình ảnh những người vợ đảm đang, tần tảo, giàu đức hy sinh và lòng vị tha. Người dân cũng mong muốn bức tranh hạnh phúc vợ chồng thật đầm ấm và nhẹ nhàng. 

“Khoai lang Hòn Chúa

Đậu phụng Hòn Dung

Chồng đào, vợ mót đổ chung một gùi”.

Nghĩa vợ tình chồng của dân Khánh Hòa cũng đi liền với câu thề đầu bạc răng long và thủy chung son sắt:

“Đứng ở Hòn Chồng trông sang Hòn Yến

Lên Tháp Bà về viếng Sinh Trung

Giang sơn cẩm tú trập trùng

Đôi ta gắn bó thủy chung một lòng”;

 “Bao giờ Hòn Chữ bể tư

Biển Nha Trang cạn nước anh mới từ nghĩa em”

Khánh Hòa có khá nhiều câu ca dao nhắc tới chủ đề tình yêu đôi lứa. Trong ca dao tỏ tình, nhân vật trữ tình là những chàng trai và cô gái gặp nhau rồi yêu nhau trong cuộc sống hàng ngày. Họ bày tỏ tình cảm trong lúc làm việc nên cũng rất chân thành và thẳng thắn:

“Đường Ninh Diêm cong cong vẹo vẹo

Gái Ninh Diêm chưa ghẹo đã theo

Thò tay hái ngọn dưa leo

Để anh đi cưới đừng theo họ cười”.

 Bên cạnh đó, còn có những lời trao duyên được nói thủ thỉ, vòng vo:

“Sơn Bình, Kẻ Gốm không xa

Cách một cái quán với ba quãng đồng

Bên dưới có sông, bên trên có chợ

Ta lấy mình làm vợ nên chăng”. 

Lời yêu cũng được trao cũng mở ra tâm trạng mong nhớ và tương tư. Nỗi nhớ ngẩn ngơ của những người đang yêu vừa đáng yêu lại vừa hồn nhiên:

“Sông Dinh có ba ngọn nguồn

Anh nhớ em băng đèo vượt suối

Nhưng chưa biết tìm đường tới thăm em

Ghé vô chợ Ninh Hòa

Mua một xâu nem

Một chai rượu bọt

Anh uống cho say mèm

Để quên nỗi nhớ thương”…

Ca dao Khánh Hòa còn nhắc tới nhiều nội dung khác, như ca dao về các nghề truyền thống, câu ca than thân trách nhiệm, ca dao kháng chiến… Ngoài ra, còn có phần lời của những câu hò đối đáp và câu hát huê tình. Toàn bộ đã nói lên được những nguồn cảm hứng về thiên nhiên, con người và cuộc sống xã hội khá đầy đủ trên mảnh đất xứ Trầm Hương trong suốt 370 năm xây dựng và phát triển.